Przepisy o zarządzie sukcesyjnym miały ułatwić spadkobiercom kontynuację działalności gospodarczej prowadzonej przez zmarłego przedsiębiorcę. Fiskus uważa jednak, że w takiej sytuacji sukcesor ma obowiązek sporządzić spis niesprzedanych towarów i rozliczyć należny VAT z tego tytułu. Niedawne rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie może być jednak początkiem nowej linii orzeczniczej, a w konsekwencji doprowadzić do zmiany niekorzystnej dla podatników praktyki.
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym a przepisy VAT
Przepisy ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. 2018 poz. 1629) umożliwiają spadkobiercom zmarłego przedsiębiorcy kontynuację biznesu. Powołanie zarządcy sukcesyjnego możliwe jest jeszcze za życia przedsiębiorcy i zapewnia płynne przekazanie przedsiębiorstwa następcom. Przed wejściem w życie wymienionych przepisów, śmierć osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą oznaczała, że jej następcy musieli m.in. od nowa rejestrować się dla celów podatkowych i zawierać umowy z kontrahentami, co na pewien okres paraliżowało działalność firmy. Wraz ze śmiercią przedsiębiorcy wygasały również wydane na jego rzecz decyzje administracyjne, w tym koncesje.
Jakkolwiek ustawa o zarządzie sukcesyjnym służy między innymi zapewnieniu ciągłości rozliczeń podatkowych przedsiębiorstwa, kontynuacja działalności na zasadach w niej określonych może rodzić istotne komplikacje w zakresie podatku od towarów i usług (VAT). Problem wynika w praktyce z treści znowelizowanego art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT, zgodnie z którym podatnik w przypadku zaprzestania działalności gospodarczej zobowiązany jest rozliczyć należny VAT od niesprzedanych towarów, zarówno wyprodukowanych, jak i nabytych, m.in. w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny lub uprawnienie do jego powołania wygasły z uwagi na upływ ustawowych terminów.
Remanent obowiązkowy nawet w razie kontynuacji działalności?
W świetle dotychczasowych interpretacji indywidualnych Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) stoi na stanowisku, iż w przedstawionej sytuacji kontynuujący działalność gospodarczą następca ma obowiązek sporządzić spis z natury pozostawionych towarów i zapłacić od nich VAT. Zdaniem podatników w przypadku dalszego prowadzenia biznesu taki obowiązek jednak nie wystąpi. Celem art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT jest bowiem opodatkowanie konsumpcji towarów w razie zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej. W przypadku przedsiębiorstwa w spadku, które nadal będzie wykorzystywane przez następcę zmarłego przedsiębiorcy, w ramach jego aktywności gospodarczej, takie zaprzestanie działalności w istocie nie będzie miało miejsca.
W sprawie będącej przedmiotem interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z dnia 5 września 2019 r. (nr 0114-KDIP1-3.4012.244.2019.2.RMA) podatniczka początkowo kontynuowała działalność przedsiębiorstwa w ramach tzw. czynności zachowawczych, o których mowa w przepisach o zarządzie sukcesyjnym. Następnie, po notarialnym poświadczeniu dziedziczenia, prowadziła własną, indywidualną działalność gospodarczą, ale z wykorzystaniem odziedziczonego po zmarłej matce przedsiębiorstwa. Dyrektor KIS uznał, że w takiej sytuacji podatniczka jest zobowiązana sporządzić spis z natury pozostawionych towarów i zapłacić z tego tytułu należny VAT.
Sąd stanął po stronie podatnika
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w orzeczeniu z dnia 2 stycznia 2020 r. (sygn. VIII SA/Wa 791/19) przyznał rację podatniczce, która zaskarżyła niekorzystne stanowisko organu. Zdaniem WSA interpretacja zaprezentowana przez Dyrektora KIS stoi w sprzeczności z zasadą neutralności VAT, gdyż towary są wykorzystywane do prowadzenia przez podatniczkę-spadkobierczynię działalności gospodarczej, a do ich konsumpcji nie doszło. Sąd podkreślił również, że polskie przepisy o VAT winne być interpretowane zgodnie z regulacjami unijnymi, w świetle których przedsiębiorca nie powinien ponosić ekonomicznego ciężaru podatku.
Korzystny wyrok w omawianej sprawie nie oznacza końca sporów o wykładnię art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT. Sądowego rozstrzygnięcia doczeka się z pewnością również niekorzystna dla spadkobiercy interpretacja Dyrektora KIS z dnia 6 grudnia 2019 r. (nr 0112-KDIL4.4012.445.2019.2.JK). Należy ponadto pamiętać, że nawet prawomocne i korzystne rozstrzygnięcie będzie skuteczne jedynie wobec podatników, którzy zaskarżyli otrzymane interpretacje indywidualne. W pozostałych sprawach organy podatkowe z pewnością będą walczyć do końca i konsekwentnie bronić swojego stanowiska, gdyż stawka jest wysoka. Podatnicy muszą być zatem przygotować mocne argumenty na wypadek sądowego sporu z fiskusem.
Nie ulega także wątpliwości, że proces sukcesji przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobą fizyczną musi być poprzedzony gruntowną analizą potencjalnych konsekwencji podatkowych. Obowiązek rozliczenia VAT od pozostawionych towarów to na pewno nie jedyny problem, jaki może spotkać kontynuujących działalność sukcesorów. Przegląd przeszłych rozliczeń podatkowych, jak również uzyskanie wiążących interpretacji indywidualnych w zakresie skutków fiskalnych planowanej operacji to niewątpliwie pierwsze kroki, jakie powinny podjąć osoby planujące prowadzić biznes z wykorzystaniem odziedziczonego przedsiębiorstwa.
